Jean-Paul Sartre
Ο εγκαταλειμμένος άνθρωπος
1. Ο άνθρωπος είναι «εγκαταλειμμένος», αφημένος στη δική του πρωτοβουλία.
Για να σας δώσω ένα παράδειγμα, που θα σας επιτρέψει να καταλάβετε καλύτερα
την «εγκατάλειψη» θ' αναφέρω την περίπτωση ενός απ' τους μαθητές μου, που ήρθε
να με βρει κάτω από τις ακόλουθες συνθήκες. Ο πατέρας του είχε τσακωθεί με τη
μητέρα του και μάλιστα έδειχνε πως είχε κλίση να γίνει συνεργάτης των Γερμανών· ο
μεγαλύτερος αδελφός του είχε σκοτωθεί στη γερμανική επίθεση του 1940 κι αυτός ο
νέος, με κάπως πρωτόγονα συναισθήματα αλλά και περίσσια γενναιοψυχία, επιθυμο-
ύσε να εκδικηθεί το θάνατό του. Η μητέρα του ζούσε μαζί του, πολύ στενοχωρημένη
από την ημι-προδοσία του πατέρα του και τον χαμό του πρωτότοκου γιου της, και
δεν έβρισκε παρηγοριά παρά σ' αυτόν τον μικρότερο.
2. Τη στιγμή εκείνη, λοιπόν, ο νεαρός έπρεπε να διαλέξει: ή να φύγει στην Αγ-
γλία και να προσχωρήσει στις Ελεύθερες Γαλλικές Δυνάμεις δηλαδή να εγκαταλεί-
ψει τη μητέρα του - ή να παραμείνει κοντά στη μητέρα του και να τη βοηθήσει να
ζήσει. Είχε απόλυτα συνειδητοποιήσει πως αυτή η γυναίκα δεν ζούσε παρά χάρη
στην παρουσία του και πως η εξαφάνισή του - και ίσως ο θάνατός του - θα την εβύ-
θιζαν στην απελπισία. Ήξερε ακόμα πως στο βάθος, συγκεκριμένα, κάθε πράξη που
έκανε απέναντι στη μητέρα του είχε το αντίκρυσμά της, με την έννοια πως την βοη-
θούσε να ζήσει, ενώ κάθε πράξη που θα έκανε για να φύγει και να πολεμήσει ήταν
διφορούμενη, αμφίβολης αποτελεσματικότητας, μπορούσε κάλλιστα να χαθεί στις
άμμους και να μη χρησιμέψει σε τίποτα.
3. Για παράδειγμα: φεύγοντας για την Αγγλία, μπορούσε να συλληφθεί και να
κλειστεί επ' αόριστο σ' ένα ισπανικό στρατόπεδο, καθώς θα περνούσε απ' την Ισπα-
νία· μπορούσε πάλι να φτάσει κάποτε στην Αγγλία ή στο Αλγέρι κι εκεί να τον ρίξο-
υν σε κανένα γραφείο να μουντζουρώνει χαρτιά.
4. Βρισκόταν, κατά συνέπεια, απέναντι σε δύο τύπους δράσης πολύ διαφορετι-
κούς: η μια ήταν συγκεκριμένη, άμεση, αλλά δεν απευθυνόταν παρά σε ένα μόνον
άτομο' η άλλη, που απευθυνόταν σ' ένα πολύ ευρύτερο σύνολο, σε μιαν εθνικήν ολό-
τητα, ήταν απ' αυτόν ακριβώς τον προσανατολισμό της διφορούμενη και μπορούσε
να διακοπεί στα μισά του δρόμου. Ταυτόχρονα, εδίσταζε ανάμεσα σε δύο τύπους η-
θικής. Απ' τη μια μεριά, είχε να κάνει με μιαν ηθική της συμπάθειας, της ατομικής
αφοσίωσης απ' την άλλη, αντιμετώπιζε μιαν πολύ ευρύτερη ηθική αλλά πολύ αμφισ-
βητήσιμης αποτελεσματικότητας.
5. Έπρεπε να διαλέξει ανάμεσα στις δύο. Ποιος μπορούσε να τον βοηθήσει να
διαλέξει; Το χριστιανικό δόγμα; Όχι. Το χριστιανικό δόγμα λέει: έσο φιλάνθρωπος,
αγάπα τον πλησίον σου, θυσίασε τον εαυτό σου στους άλλους, διάλεξε τον πιο τραχύ
δρόμο, κτλ, κτλ. Ποιος, όμως, είναι ο πιο τραχύς δρόμος; Ποιον πρέπει ν' αγαπάμε
«ως αδελφόν», τον συμμαχητή μας ή τη μητέρα μας; Τι είναι πιο ωφέλιμο, η αόριστη
συμμετοχή στις πολεμικές επιχειρήσεις ενός συνόλου ή η συγκεκριμένη βοήθεια σ'
ένα συγκεκριμένο ον για να ζήσει; Ποιος μπορεί ν' αποφασίσει απ' τα πριν γι' αυτά;
Κανένας. Καμιά γραπτή ηθική δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα το ένα ή το άλλο.
Επιμέλεια: Βάλια Καραμάνου, Φιλόλογος E-mail: zinovia010@gmail.com
6.Η καντιανή ηθική2
λέει: μη χρησιμοποιείτε ποτέ τους άλλους σαν μέσα αλλά
σαν σκοπό. Πάει καλά: αν παραμείνω κοντά στη μητέρα μου, θα της φερθώ σαν να
ήταν σκοπός και όχι μέσο, αλλά, απ' αυτό το ίδιο το γεγονός κινδυνεύω να χρησιμο-
ποιήσω σαν μέσο αυτούς που πολεμάνε γύρω μου· και αντίστροφα, αν πάω κι εγώ να
πολεμήσω, θα φερθώ στους συμμαχητές μου σαν να ήταν σκοπός, ενώ κινδυνεύω
έτσι να χρησιμοποιήσω τη μητέρα μου σαν μέσο.
7.Αν οι αξίες είναι αόριστες, κι αν είναι πάρα πολύ πλατιές για τη συγκεκριμένη
περίπτωση που εξετάζουμε, δεν μας μένει παρά να εμπιστευθούμε το ένστικτό μας.
Αυτό ακριβώς προσπάθησε να κάνει κι ο νεαρός κι όταν τον είδα, έλεγε: στο βάθος,
αυτό που έχει σημασία είναι το συναίσθημα θα έπρεπε να διαλέξω αυτό που με
σπρώχνει αληθινά προς κάποια κατεύθυνση.
8.Πώς, όμως, να καθορίσει κανείς την αξία ενός συναισθήματος. Τι έδινε αξία
στο συναίσθημά του για τη μητέρα του; Το γεγονός ακριβώς ότι έμενε για χάρη της.
Μπορώ να πω: αγαπάω αρκετά τον τάδε φίλο μου για να του θυσιάσω το δείνα ποσό
χρημάτων' δεν μπορώ να το πω στ' αλήθεια παρά μόνον αν το 'χω κιόλας κάνει.
Μπορώ να πω: αγαπάω αρκετά τη μητέρα μου ώστε να μείνω, αν έχω ήδη μείνει
κοντά της. Δεν μπορώ να καθορίσω την αξία αυτής της αφοσίωσης, παρά μόνο αν
έχω κάνει μια πράξη που να την επικυρώνει και να την προσδιορίζει. Καθώς, όμως,
εγώ ζητάω από αυτή την αφοσίωση να δικαιολογήσει την πράξη μου, παρασύρομαι
σ' ένα φαύλο κύκλο.
9.Άλλωστε ο Αντρέ Ζιντ3
είπε, πολύ σωστά, πως ένα συναίσθημα που υποκρι-
νόμαστε ή ένα συναίσθημα που ζούμε σαν βίωμα είναι δυο πράγματα σχεδόν αδια-
χώριστα: το ν' αποφασίσω πως αγαπάω τη μητέρα μου μένοντας κοντά της ή να παί-
ξω θέατρο μ' αποτέλεσμα να φαίνεται πως μένω για τη μητέρα μου, είναι λιγάκι το
ίδιο πράγμα. Μ' άλλα λόγια: το συναίσθημα οικοδομείται με τις πράξεις που κάνου-
με· άρα, δεν μπορώ να το συμβουλευθώ και να το χρησιμοποιήσω σαν οδηγό. Αυτό
σημαίνει πως δεν μπορώ ούτε ν' αναζητήσω μέσα μου την αυθεντική διάθεση που θα
με σπρώξει να δράσω, ούτε και να ζητήσω από μιαν έτοιμη ηθική έννοιες που θα μου
επιτρέψουν να δράσω.
10. Έτσι, καθώς ήρθε να βρει εμένα, ήξερε την απάντηση που θα του έδινα και
δεν είχα παρά μιαν απάντηση να του δώσω: είσαστε ελεύθερος, διαλέχτε μόνος σας,
δηλαδή εφεύρετε. Καμιά γενική ηθική δεν μπορεί να υποδείξει τι πρέπει να γίνει: δεν
υπάρχουν «σημάδια» στον κόσμο. Οι καθολικοί θα απαντήσουν: μα υπάρχουν «ση-
μάδια». Ας το δεχθούμε πάντως, εγώ διαλέγω το νόημα που θα τους δώσω.
μετάφραση: Κώστας Σταματίου
Α. Να γίνει η περίληψη του κειμένου. [25]
Β1. Ποιό είναι το δίλημμα του νέου και ποιοι οι δύο τύποι ηθικής στους οποίους
ανταποκρίνεται (σε μία παράγραφο). [10]
Β2. Να κάνετε το διάγραμμα του κειμένου. [5]
Β3. Ποιό το είδος του κειμένου; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας. [5]
Β4. Πώς οργανώνεται η 4η
παράγραφος ; [5]
Β5. Ποιά η συλλογιστική πορεία της 7ης
παραγράφου; [5]
Β6. Ποιά τα τεκμήρια της 1ης
παραγράφου; Να τα αξιολογήσετε. [5]
Γ. Η «εγκατάλειψη» του ανθρώπου στον κόσμο, κατά τον υπαρξισμό του Σαρτρ,
έχει ως συνέπεια την απόλυτη ελευθερία του ανθρώπου, την ανάγκη δηλαδή
να διαλέγει εντελώς μόνος του την κάθε πράξη του. Ο άνθρωπος λοιπόν είναι
απόλυτα ελεύθερος και γι’ αυτό είναι και απόλυτα υπεύθυνος.
Να εκθέσετε τις απόψεις σας σε ένα δοκίμιο πειθούς (400λέξεις). [40]
Ο εγκαταλειμμένος άνθρωπος
1. Ο άνθρωπος είναι «εγκαταλειμμένος», αφημένος στη δική του πρωτοβουλία.
Για να σας δώσω ένα παράδειγμα, που θα σας επιτρέψει να καταλάβετε καλύτερα
την «εγκατάλειψη» θ' αναφέρω την περίπτωση ενός απ' τους μαθητές μου, που ήρθε
να με βρει κάτω από τις ακόλουθες συνθήκες. Ο πατέρας του είχε τσακωθεί με τη
μητέρα του και μάλιστα έδειχνε πως είχε κλίση να γίνει συνεργάτης των Γερμανών· ο
μεγαλύτερος αδελφός του είχε σκοτωθεί στη γερμανική επίθεση του 1940 κι αυτός ο
νέος, με κάπως πρωτόγονα συναισθήματα αλλά και περίσσια γενναιοψυχία, επιθυμο-
ύσε να εκδικηθεί το θάνατό του. Η μητέρα του ζούσε μαζί του, πολύ στενοχωρημένη
από την ημι-προδοσία του πατέρα του και τον χαμό του πρωτότοκου γιου της, και
δεν έβρισκε παρηγοριά παρά σ' αυτόν τον μικρότερο.
2. Τη στιγμή εκείνη, λοιπόν, ο νεαρός έπρεπε να διαλέξει: ή να φύγει στην Αγ-
γλία και να προσχωρήσει στις Ελεύθερες Γαλλικές Δυνάμεις δηλαδή να εγκαταλεί-
ψει τη μητέρα του - ή να παραμείνει κοντά στη μητέρα του και να τη βοηθήσει να
ζήσει. Είχε απόλυτα συνειδητοποιήσει πως αυτή η γυναίκα δεν ζούσε παρά χάρη
στην παρουσία του και πως η εξαφάνισή του - και ίσως ο θάνατός του - θα την εβύ-
θιζαν στην απελπισία. Ήξερε ακόμα πως στο βάθος, συγκεκριμένα, κάθε πράξη που
έκανε απέναντι στη μητέρα του είχε το αντίκρυσμά της, με την έννοια πως την βοη-
θούσε να ζήσει, ενώ κάθε πράξη που θα έκανε για να φύγει και να πολεμήσει ήταν
διφορούμενη, αμφίβολης αποτελεσματικότητας, μπορούσε κάλλιστα να χαθεί στις
άμμους και να μη χρησιμέψει σε τίποτα.
3. Για παράδειγμα: φεύγοντας για την Αγγλία, μπορούσε να συλληφθεί και να
κλειστεί επ' αόριστο σ' ένα ισπανικό στρατόπεδο, καθώς θα περνούσε απ' την Ισπα-
νία· μπορούσε πάλι να φτάσει κάποτε στην Αγγλία ή στο Αλγέρι κι εκεί να τον ρίξο-
υν σε κανένα γραφείο να μουντζουρώνει χαρτιά.
4. Βρισκόταν, κατά συνέπεια, απέναντι σε δύο τύπους δράσης πολύ διαφορετι-
κούς: η μια ήταν συγκεκριμένη, άμεση, αλλά δεν απευθυνόταν παρά σε ένα μόνον
άτομο' η άλλη, που απευθυνόταν σ' ένα πολύ ευρύτερο σύνολο, σε μιαν εθνικήν ολό-
τητα, ήταν απ' αυτόν ακριβώς τον προσανατολισμό της διφορούμενη και μπορούσε
να διακοπεί στα μισά του δρόμου. Ταυτόχρονα, εδίσταζε ανάμεσα σε δύο τύπους η-
θικής. Απ' τη μια μεριά, είχε να κάνει με μιαν ηθική της συμπάθειας, της ατομικής
αφοσίωσης απ' την άλλη, αντιμετώπιζε μιαν πολύ ευρύτερη ηθική αλλά πολύ αμφισ-
βητήσιμης αποτελεσματικότητας.
5. Έπρεπε να διαλέξει ανάμεσα στις δύο. Ποιος μπορούσε να τον βοηθήσει να
διαλέξει; Το χριστιανικό δόγμα; Όχι. Το χριστιανικό δόγμα λέει: έσο φιλάνθρωπος,
αγάπα τον πλησίον σου, θυσίασε τον εαυτό σου στους άλλους, διάλεξε τον πιο τραχύ
δρόμο, κτλ, κτλ. Ποιος, όμως, είναι ο πιο τραχύς δρόμος; Ποιον πρέπει ν' αγαπάμε
«ως αδελφόν», τον συμμαχητή μας ή τη μητέρα μας; Τι είναι πιο ωφέλιμο, η αόριστη
συμμετοχή στις πολεμικές επιχειρήσεις ενός συνόλου ή η συγκεκριμένη βοήθεια σ'
ένα συγκεκριμένο ον για να ζήσει; Ποιος μπορεί ν' αποφασίσει απ' τα πριν γι' αυτά;
Κανένας. Καμιά γραπτή ηθική δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα το ένα ή το άλλο.
Επιμέλεια: Βάλια Καραμάνου, Φιλόλογος E-mail: zinovia010@gmail.com
6.Η καντιανή ηθική2
λέει: μη χρησιμοποιείτε ποτέ τους άλλους σαν μέσα αλλά
σαν σκοπό. Πάει καλά: αν παραμείνω κοντά στη μητέρα μου, θα της φερθώ σαν να
ήταν σκοπός και όχι μέσο, αλλά, απ' αυτό το ίδιο το γεγονός κινδυνεύω να χρησιμο-
ποιήσω σαν μέσο αυτούς που πολεμάνε γύρω μου· και αντίστροφα, αν πάω κι εγώ να
πολεμήσω, θα φερθώ στους συμμαχητές μου σαν να ήταν σκοπός, ενώ κινδυνεύω
έτσι να χρησιμοποιήσω τη μητέρα μου σαν μέσο.
7.Αν οι αξίες είναι αόριστες, κι αν είναι πάρα πολύ πλατιές για τη συγκεκριμένη
περίπτωση που εξετάζουμε, δεν μας μένει παρά να εμπιστευθούμε το ένστικτό μας.
Αυτό ακριβώς προσπάθησε να κάνει κι ο νεαρός κι όταν τον είδα, έλεγε: στο βάθος,
αυτό που έχει σημασία είναι το συναίσθημα θα έπρεπε να διαλέξω αυτό που με
σπρώχνει αληθινά προς κάποια κατεύθυνση.
8.Πώς, όμως, να καθορίσει κανείς την αξία ενός συναισθήματος. Τι έδινε αξία
στο συναίσθημά του για τη μητέρα του; Το γεγονός ακριβώς ότι έμενε για χάρη της.
Μπορώ να πω: αγαπάω αρκετά τον τάδε φίλο μου για να του θυσιάσω το δείνα ποσό
χρημάτων' δεν μπορώ να το πω στ' αλήθεια παρά μόνον αν το 'χω κιόλας κάνει.
Μπορώ να πω: αγαπάω αρκετά τη μητέρα μου ώστε να μείνω, αν έχω ήδη μείνει
κοντά της. Δεν μπορώ να καθορίσω την αξία αυτής της αφοσίωσης, παρά μόνο αν
έχω κάνει μια πράξη που να την επικυρώνει και να την προσδιορίζει. Καθώς, όμως,
εγώ ζητάω από αυτή την αφοσίωση να δικαιολογήσει την πράξη μου, παρασύρομαι
σ' ένα φαύλο κύκλο.
9.Άλλωστε ο Αντρέ Ζιντ3
είπε, πολύ σωστά, πως ένα συναίσθημα που υποκρι-
νόμαστε ή ένα συναίσθημα που ζούμε σαν βίωμα είναι δυο πράγματα σχεδόν αδια-
χώριστα: το ν' αποφασίσω πως αγαπάω τη μητέρα μου μένοντας κοντά της ή να παί-
ξω θέατρο μ' αποτέλεσμα να φαίνεται πως μένω για τη μητέρα μου, είναι λιγάκι το
ίδιο πράγμα. Μ' άλλα λόγια: το συναίσθημα οικοδομείται με τις πράξεις που κάνου-
με· άρα, δεν μπορώ να το συμβουλευθώ και να το χρησιμοποιήσω σαν οδηγό. Αυτό
σημαίνει πως δεν μπορώ ούτε ν' αναζητήσω μέσα μου την αυθεντική διάθεση που θα
με σπρώξει να δράσω, ούτε και να ζητήσω από μιαν έτοιμη ηθική έννοιες που θα μου
επιτρέψουν να δράσω.
10. Έτσι, καθώς ήρθε να βρει εμένα, ήξερε την απάντηση που θα του έδινα και
δεν είχα παρά μιαν απάντηση να του δώσω: είσαστε ελεύθερος, διαλέχτε μόνος σας,
δηλαδή εφεύρετε. Καμιά γενική ηθική δεν μπορεί να υποδείξει τι πρέπει να γίνει: δεν
υπάρχουν «σημάδια» στον κόσμο. Οι καθολικοί θα απαντήσουν: μα υπάρχουν «ση-
μάδια». Ας το δεχθούμε πάντως, εγώ διαλέγω το νόημα που θα τους δώσω.
μετάφραση: Κώστας Σταματίου
Α. Να γίνει η περίληψη του κειμένου. [25]
Β1. Ποιό είναι το δίλημμα του νέου και ποιοι οι δύο τύποι ηθικής στους οποίους
ανταποκρίνεται (σε μία παράγραφο). [10]
Β2. Να κάνετε το διάγραμμα του κειμένου. [5]
Β3. Ποιό το είδος του κειμένου; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας. [5]
Β4. Πώς οργανώνεται η 4η
παράγραφος ; [5]
Β5. Ποιά η συλλογιστική πορεία της 7ης
παραγράφου; [5]
Β6. Ποιά τα τεκμήρια της 1ης
παραγράφου; Να τα αξιολογήσετε. [5]
Γ. Η «εγκατάλειψη» του ανθρώπου στον κόσμο, κατά τον υπαρξισμό του Σαρτρ,
έχει ως συνέπεια την απόλυτη ελευθερία του ανθρώπου, την ανάγκη δηλαδή
να διαλέγει εντελώς μόνος του την κάθε πράξη του. Ο άνθρωπος λοιπόν είναι
απόλυτα ελεύθερος και γι’ αυτό είναι και απόλυτα υπεύθυνος.
Να εκθέσετε τις απόψεις σας σε ένα δοκίμιο πειθούς (400λέξεις). [40]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου